Η ΣΑΠΙΕΝΤΖΑ, ΟΙ ΔΟΞΑΣΙΕΣ ΤΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ «ΝΕΣΤΩΡ»
«Navigare con Sapienza». Αυτή ήταν η συμβουλή («πλεύσε με σοφία») στους ναυτικούς του ύστερου Μεσαίωνα αποτυπωμένη σε χάρτες από τους κοσμογυρισμένους τότε Ενετούς. Λέγεται ότι η φράση αυτή ολοκληρωνόταν κοντά στη Μεθώνη και η λέξη «Sapienza» έπεφτε πάνω σε ένα νησάκι μπροστά στο λιμάνι της. Γι' αυτό βαφτίστηκε έτσι η Σαπιέντζα.
Αποτελεί, πάντως, ταιριαστό όνομα για όσους πλέουν στα νερά της διάσπαρτης από ναυάγια περιοχής. Προφανώς δεν είχαν υπόψη τους τη συμβουλή αυτή οι καπετάνιοι των δύο φορτηγών που συγκρούστηκαν λίγα μίλια μακρύτερα από τη Σαπιέντζα στις 5.43 το πρωί της Μεγάλης Δευτέρας.
Πολλά τα βυθισμένα σκαριά πλοίων όλων των εποχών και σπουδαία τα φορτία τους, που έρχονται στο φως συνήθως από τους ψαράδες που βουτούν στα νερά αυτά - πρωτοεντόπισαν τα «μάρμαρα» γύρω στο 1920. Εκεί ναυάγησε ένα πλοίο με κλεμμένο φορτίο, τις γρανιτένιες κολόνες που πιθανολογείται ότι προέρχονταν από το Μεγάλο Περιστύλιο του Ηρώδη στην Καισάρεια της Παλαιστίνης (1ος αι. μ.Χ.). Εκεί το επονομαζόμενο «ναυάγιο των σαρκοφάγων», καθώς το φορτίο ήταν ρωμαϊκές σαρκοφάγοι από τιτανιούχο λίθο. Κατά το θρύλο, ήταν το σημείο όπου αποβιβάστηκε ο Απόστολος Παύλος όταν πηγαίνοντας στη Ρώμη το πλοίο του έπεσε σε καταιγίδα.
Το νησί ήταν γνωστό αγκυροβόλιο αλλά και σημαντικό λιμάνι στη Μεσόγειο για όποιον ήθελε να ελέγχει το πέρασμα προς την Ανατολή. Γι' αυτό δεν προκαλεί εντύπωση που οι Ενετοί, οι θαλασσοκράτορες της εποχής, το πήραν μετά τη Δ' Σταυροφορία, το 1209, με τη «Συνθήκη της Σαπιέντζας».
Ο θρύλος λέει ότι σε έναν κολπίσκο του νησιού, σε μια σπηλιά που δεν υπάρχει πια, κρυβόταν ο πειρατής Μανέτας. Αποτέλεσε, πάντως, αγκυροβόλιο και ορμητήριο τόσο των Τούρκων και των Ενετών όσο και του ελληνικού στόλου το 1825.
Ο Ιμπραήμ και το κυνήγι του χρυσού
Απέναντι στη Μεθώνη, σπουδαίο γεωπολιτικό κόμβο επί αιώνες, αποβιβάστηκε το 1825 ο στρατός του Ιμπραήμ σκορπώντας τον τρόμο στους επαναστατημένους Έλληνες, καταλαμβάνοντας μεγάλο τμήμα του Μοριά. Εγκαταστάθηκε στο ενετικό κάστρο της πόλης (χτίστηκε το 1209 για να εξυπηρετήσει τα πλοία και το θαλάσσιο διάδρομο που ήλεγχαν οι Ενετοί), το οποίο είχαν καταλάβει οι Οθωμανοί το 1500 και ανακατέλαβε ο Βενετός ναύαρχος Φραντζέσκο Μοροζίνι το 1686. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Τούρκοι από το 1715 που ανέλαβαν τον έλεγχο της στρατηγικής αυτής - από το Βυζάντιο ακόμη - πόλης, την κράτησαν καθ’ όλη τη διάρκεια της επανάστασης του 1821 παρ’ ότι πολιορκήθηκε πολλάκις. Τελικά, την πόλη θα απελευθερώσει αμαχητί το 1828 ο Μαιζών με το γαλλικό εκστρατευτικό σώμα.
Στα πολλά ναυάγια γύρω από τη Σαπιέντζα και τη Σχίζα αναζητούσαν πρόσφατα και το πλοίο που μετέφερε το θρυλούμενο χρυσό των Εβραίων της Θεσσαλονίκης που είχαν αρπάξει οι ναζί. Ο Γερμανός αξιωματικός Μαξ Μέρτεν είχε καταφέρει να συγκεντρώσει μια τεράστια περιουσία με χρυσές λίρες και κοσμήματα. Υποσχέθηκε στον εβραϊκό πληθυσμό ότι δε θα σταλούν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, αν του δώσουν τα πολύτιμα υπάρχοντά τους, αλλά τελικά υπέγραψε τον εκτοπισμό τους.
Το κυνήγι αυτού του «χαμένου θησαυρού» ξεκίνησε το 2000, για να εντοπιστεί ό,τι έχει απομείνει από το καΐκι που το 1943 λέγεται ότι βυθίστηκε στη Νοτιοδυτική Πελοπόννησο. Τελικά, όσοι συμμετείχαν αποκόμισαν μόνο απογοήτευση, μιας και ο περίφημος καταποντισμένος «θησαυρός του Μέρτεν» δε βρέθηκε ποτέ.
Ήταν, όμως, μία ακόμη ιστορία για θησαυρό που ακούν οι κάτοικοι της περιοχής εδώ και πολλά χρόνια. Άλλοι λένε για πειρατές που σταμάτησαν εκεί και έκρυψαν διαμάντια και λίρες. Κάποιοι ψαράδες ισχυρίζονταν ότι η θάλασσα ξέβραζε χρυσές λίρες σε συγκεκριμένα σημεία. Με τέτοιον θησαυρό ναυαγίων, όμως, το μόνο σίγουρο είναι ότι αυτό που συζητείται, η δημιουργία ενός υποβρύχιου αρχαιολογικού πάρκου, θα κατευνάσει κάπως την ήδη εξημμένη φαντασία ορισμένων.
«Νέστωρ» και Φρέαρ των Οινουσσών
Λίγα μίλια νοτιοδυτικά της Σαπιέντζας εκτείνεται μία υποθαλάσσια άβυσσος όπου βρίσκεται το βαθύτερο σημείο της Μεσογείου (στα 5.121 μ.), το Φρέαρ των Οινουσσών. Από εκεί λαμβάνουν χώρα οι έρευνες του πειράματος «Νέστωρ». Ουσιαστικά, το όνομα του πρωτοποριακού προγράμματος, στο οποίο συμμετέχουν ελληνικά και ξένα ερευνητικά ιδρύματα, είναι το ακρωνύμιο NESTOR (Neutrino Extended Submarine Telescope with Oceanographic Research). Στόχος είναι, μέσα από τα βάθη της αβύσσου όπου μπορούν να «εγκλωβιστούν» καθώς δε φτάνει ηλιακό φως, να ερευνηθεί η ύπαρξη των νετρίνων, αυτών των μικροσκοπικών σωματιδίων που ελπίζεται ότι θα δώσουν καθοριστικές για το παρελθόν του Σύμπαντος πληροφορίες.
Στο φρέαρ έχει στηθεί ένα τεράστιο τηλεσκόπιο, μεγαλύτερο από τον Πύργο του Άιφελ, ενώ πρόσφατα ποντίστηκε - με μεγάλες δυσκολίες - και το καλώδιο οπτικών ινών που δίδει πληροφορίες στο σταθμό των ερευνητών, ο οποίος έχει εγκατασταθεί στο παλιό γυμνάσιο της Πύλου.
Tharros
